Nekada rudarsko-industrijski sjeverni dio Crne Gore nedavno je dobio veliku pažnju domaće i regionalne javnosti zbog visoke stope iseljavanja potaknutog bijedom. Povrh standardnih problema kroz koje prolaze sve zemlje tranzicije, crnogorski se sjever suočava i s činjenicom da su ga, unatoč službenim državnim planovima, konkretni razvojni projekti, uglavnom orijentirani prema luksuznom turizmu u priobalju, do sada u pravilu izbjegavali.
Nemaština, beznađe, visoka nezaposlenost i male šanse za pronalazak posla koji tjeraju ljude sa Sjevera Crne Gore trbuhom za kruhom ka zemljama Evropske Unije, u raskolu su sa spektakularnim planovima crnogorske Vlade da zemlju pretvori u elitnu turističku destinaciju po ugledu na Monako i na taj način, kao magičnim štapićem, pošalje sve ekonomske probleme njenih građana u prošlost. Stoga su izvještaji o masovnom egzodusu građana iz ove strateški važne, i po resursima najbogatije crnogorske regije, u najmanju ruku neugodni za vladajući milje, tim više što su postigli status medijske senzacije upravo u momentu u kome kreće “posao vijeka” – izgradnja autoputa Bar-Boljare koji treba da učini ovaj planinski region pristupačnijim za turiste i preduzetnike.
Otkako je prošlog mjeseca NVO Euromost iz Bijelog Polja objavila podatak da je od početka godine Sjever Crne Gore napustilo 3500 osoba, u najmalobrojnijoj ex-Yu republici podigla se velika medijska i politička prašina – za državu od svega 620.000 stanovnika radi se o prilično alarmantnoj cifri, koja predstavlja oko 2% ukupne populacije sjevernog regiona.
Iz zvaničnih izvora ipak tvrde da se radi o naduvanim i nepreciznim podacima. Potpredsjednik Vlade za regionalni razvoj Rafet Husović, citirajući podatke lokalnih uprava, saopštio je da je region trajno napustilo svega oko 500 osoba u pomenutom periodu, aludirajući da su ostali pobrojani zapravo otišli u turističku posjetu rodbini. Na temu se oglasio i premijer Milo Đukanović, tvrdeći da se unutrašnje migracije iz sjevernog u centralni i primorski region smanjuju, a da se problem masovnog doseljavanja Crnogoraca ne evidentira niti u jednoj evropskoj državi.
Zahtjevi za azil
Iako je tačno da ono što predstavlja masovni egzodus za jednu od najmanjih evropskih država teško može izazvati alarm kod velikih nacija Zapadne Evrope, prema izvještaju Evropske Inicijative za Stabilnost (European Stability Initiative), objavljenom u aprilu, porast broja podnosioca zahtjeva za azil iz Crne Gore ipak je primjetan u posljednjih pet godina. Tokom 2014. godine azil u EU je tražilo 1845 Crnogoraca – duplo više nego godinu ranije i sedam puta više nego 2010., kada je ukinut vizni režim. S obzirom da nije u pitanju zaraćeno područje te da je mala vjerovatnoća političkog progona, za svega 1,8% podnosilaca zahtjeva je odobren azil.
Iste godine, iz pet država Zapadnog Balkana azil u EU državama je tražilo preko 70 hiljada osoba, sedam puta više nego 2009., prije ukidanja viznog režima. Ubjedljivo najveći broj zahtjeva podnijeli su državljani Srbije – skoro 31 hiljada. Slijedi Albanija sa skoro 17 hiljada, zatim Bosna i Hercegovina i Makedonija sa po 10 hiljada.
Dodatni akcenat na bijedu i beznađe koje crnogorski sjevernjaci ostavljaju za sobom stavlja i to što se odlučuju na putovanje uprkos izuzetno maloj vjerovatnoći za odobrenje azila. Besplatan krov nad glavom i 300 eura državne pomoći po glavi porodice u periodu čekanja odgovora na zahtjev za azil zvuči dovoljno primamljivo onima koji za sobom ostavljaju mnogo manje. Nakon (vjerovatnog) odbijanja azila ostaju im dvije opcije: povratak ili život ilegalnog imigranta u EU.
Privremena rješenja i dugoročni trendovi
Vijest o masovnom egzodusu je bacila svjetlo i na jednu od glavnih slabosti investicionih i razvojnih strategija Đukanovićeve vlade u regionu: nisu značajno uticale na problem nezaposlenosti. Primjera radi, stopa nezaposlenosti u Sjevernom regionu je u 2013. godini iznosila 21,9%, u Središnjem regionu 13,1%, a na Primorju Stopa svega 11,7% u istom periodu. Manjak dugoročne strategije i trajnih rješenja za ovaj problem potcrtala je i ad-hoc reakcija ministarke za rad i socijalno staranje Zorice Kovačević koja je proteklih dana, apelujući na građane da ne napuštaju državu, ponudila kao alternativu sezonski posao u vinogradima “Plantaže”, lično se nudeći kao kontakt osoba zainteresovanima.
Zvanični podaci MUP-a koji bi mogli potvrditi ili opozvati tvrdnje o alarmantnom iseljavanju crnogorskih građana proteklih nekoliko mjeseci još uvijek nisu dostupni. Ipak, da se ne radi o novoj pojavi, svjedoče i podaci crnogorskog Zavoda za statistiku.
Migracioni saldo (broj doseljenih u odnosu na broj odseljenih) je bio konstantno negativan u čitavoj Crnoj Gori od 1948. godine do danas. Iako obuhvata preko 50% teritorije Crne Gore, Sjeverni region naseljava manje od 30% stanovništva koje tiho odlazi decenijama. Još između 1991. i 2011. godine broj stanovnika Sjevera pao je za oko 15% – sa 218 hiljada na 178 hiljada. Pored iseljavanja ka inostranstvu, značajan je i broj građana Sjevera koji se sele u razvijeniji centralni i primorski region Crne Gore. Većina opština koje spadaju u Sjeverni region ima negativan prirodni priraštaj, dok sve primorske opštine imaju pozitivan priraštaj.
Nerazvijenost usred obilja
Negativan migracioni saldo na Sjeveru, prema projekcijama Monstat-a, trajaće “barem do 2041. godine”, kada se očekuje izjednačavanje broja iseljenih sa brojem doseljenih. Nerazvijenost Sjevera i ekonomski problemi sa kojima se suočava lokalna populacija dodatno su iznenađujući ako se uzme u obzir da upravo ovaj region raspolaže najvećim dijelom prirodnih resursa Crne Gore, pa samim tim i najvećim potencijalom za razvoj.
U Sjevernom regionu nalazi se najveći dio ukupno raspoloživog hidropotencijala i cjelokupne rezerve uglja te, uz oko dvije trećine obradivih površina, drvne mase i stočnog fonda, skoro cjelokupne rezerve olova i cinka, kao i resursi za razvoj zimskog i eko-turizma. Uprkos atraktivnim i neiskorišcćenim resursima, od 2006. do 2011. godine svega 7 odsto ukupnih stranih direktnih investicija se realizovalo u ovom regionu.
Vladini predstavnici obećavaju da će se sve drastično promijeniti za četiri godine kada Sjever bude povezan dionicom novog autoputa, te da će tada krenuti i velike razvojne investicije u regionu. Dok iščekuju autoput i njegove dobrobiti, sve veći broj građana Sjevera se odlučuje na – put pod noge.