“Uspješan dijalog” Prištine i Beograda koji bi, prema planovima Europske unije, kroz par godina trebao dovesti do normalizacije odnosa na Balkanu, redovito je ispresijecan bizarnim događajima. No nedavni incidenti izgleda ne zbunjuju samo međunarodne “promatrače” i javnost u obje zemlje, nego i one koji ih izazivaju.
Napetosti u srpsko-albanskim odnosima na Kosovu prethodnih dana (opet) su dosegle tačku pucanja. Iako se čini da ovaj proces ima ciklični karakter, odnosno da se neprekidno ponavlja u nepravilnim vremenskim intervalima, čini se da je ovog puta stvar otišla dalje nego inače. Nakon inaćenja dve strane i odugovlačenja Prištine da izda dozvole za ulazak na Kosovo funkcionerima Vlade Srbije, šef Kancelarije za KiM Marko Đurić je na Kosovo ušao ilegalnim putem kako bi održao sastanak sa predstavnicima Srpske liste, koji inače participiraju u kosovskoj vlasti kao tamošnja nezvanična ekspozitura Srpske napredne stranke. Reakcija kosovskih vlasti bila je munjevita, te su specijalne jedinice tamošnje policije uz upotrebu suzavca i šok bombi upale na sastanak koji se održavao u mitrovačkoj gradskoj većnici i lišile slobode Marka Đurića, da bi ga potom prebacile u Prištinu gde su ga vezanog kratko “prošetale” ulicom. U procesu hapšenja Đurića došlo je i do naguravanja okupljenih građana sa specijalcima, te je samo pukom srećom sve prošlo bez ozbiljnije povređenih. Dakle, na delu smo imali klasični primer bahate arogancije srpske strane na koju je odgovoreno prilično nespretnom demonstracijom sile albanske strane.
Reakcije Vučićevih kritičara i opozicije u Srbiji, ali i dela kosovske javnosti, išle su u pravcu teze da je ovaj događaj režiran u simbiozi Beograda i Prištine. U prilog toj tezi navodi se i Vučićevo nedavno tajanstveno neslužbeno putovanje u Nju Jork u toku kog se navodno sastao sa predsednikom Kosova Hašimom Tačijem. Verovatno na temelju ovoga u beogradskoj štampi se pojavila informacija da se u Sjedinjenim Državama vode paralelni pregovori o rešenju kosovskog pitanja. Međutim, ono što nedostaje ovim špekulacijama jeste objašnjenje koji je bio cilj ove navodne predstave, sem što su srpsko-albanski odnosa ponovo dostigli predratno stanje. Suprotno uverenju najvećeg dela srpske (nacionalističke) javnosti da su nedavni događaji bili u svrhu Vučićevog “patriotskog bildovanja” za unutrašnje potrebe dok pristaje na nepovoljan ishod pregovora po srpsku stranu, svi nedavni indikatori pokazuju da je režim u Beogradu zaista prešao u “turbo” nacionalističku fazu iz koje će se teško doći do kompromisa s kosovskim Albancima.
Srpska žrtva
Prvo je naredbom ministra policije otkazan rukometni meč između ženskih juniorskih selekcija Srbije i Kosova koji je trebalo da se održi u sklopu kvalifikacija za Svetsko prvenstvo čiji je domaćin bila Srbija. Povod ovome bio je navodni bezbednosni rizik odigravanja ovog meča zbog okupljanja navijača noć pred utakmicu i njihove najave da će se i na dan meča okupiti kod dvorane. Utakmica je trebala da se održi u SC “Kovilovo”, izolovanom sportskom centru van većeg naseljenog mesta koje policijske snage Republike Srbije rutinski mogu da obezbede i pred pretnjom mnogo veće sile od srpske navijačke scene. Doda li se tome da su sve ozbiljnije navijačke grupe pod potpunom kontrolom Srpske napredne stranke, koja u zamenu za njihovu lojalnost vrhovima ovih neformalnih organizacija obezbeđuje “žmurenje” države na njihove kriminalne aktivnosti, pa čak i učešće u infrastrukturnim projektima države, ovaj slučaj zaista ima elemente dobro režirane predstave koja je za svrhu imala zaustavljanje normalizacije u odnosima Srbije i Kosova.
Potom je na red došla i godišnjica početka bombardovanja Srbije od strane NATO pakta (24. marta), koja je ovog puta obeležena mnogo bučnije i mračnije nego prethodnih godina. Centralna manifestacija u organizaciji Vlade Srbije bila je noćna priredba u Aleksincu, rudarskom gradu u kom je otpočelo bombardovanje. Puštanjem sirena za vazdušnu opasnost uz gašenje rasvete u gradu, organizatori su kreirali prilično jezivu scenografiju koju su dodatno pojačali govori najviših zvaničnika Srbije, ali i Republike Srpske, u kojima se kao zajednička nit provlačio narativ o Srbiji i Srbima kao žrtvi zločinačke akcije NATO-a, a potom i najvećoj žrtvi jugoslovenskih ratova.
U sociološkom proučavanju političke mitologije, mit o vlastitom narodu kao žrtvi je dobro poznat. Osim što, kao i svaki politički mit, služi homogenizaciji nacije u periodima kriza i nestabilnosti, ovaj mit je posebno pogodan za kreiranje obrasca po kom je potrebna preventivna akcija prema počiniteljima zločina iz prošlosti kako se on ne bi ponovio. Njegovom upotrebom agresor se može prikazati kao žrtva, što znatno olakšava mobilizaciju naroda. Korišćenje ovog političkog mita u ideologiji srpskog nacionalizma ima svoju tradiciju, prvenstveno u pripremama za početak jugoslovenskih ratova, kada se epohalni ustaški zločin u Jasenovcu koristio za kreiranje propagande o ugroženosti Srba u Jugoslaviji. Međutim, kako su u postojećim okolnostima izvesno nemoguće bilo kakve “preventivne akcije” srpskog nacionalizma, mit o žrtvi danas služi da se skine odgovornost sa srpskih političkih i intelektualnih elita za bedu i propast koja je posejana na prostorima bivše Jugoslavije i potpuni poraz njihovog nacionalističkog projekta. Ovaj mit je i jedan od razloga zašto nacionalizam opstaje kao dominantna duhovna vertikala srpskog društva.
Faza tvrđeg nacionalizma?
Zbog toga istorija srpsko-albanskih odnosa u interpretaciji nacionalističkih struktura u Srbiji počinje bombardovanjem Srbije 1999. godine. Time se nonšalantno briše čitav period srpskog upravljanja Kosovom od 1912. godine, tokom kog su Albanci tretirani kao niža rasa koju se ne želi integrisati u državni sistem, sa izuzetkom jednog perioda socijalističke Jugoslavije u kom je Kosovo uživalo autonomiju u okviru Srbije koja je ukinuta Miloševićevim dolaskom na vlast. Tako se po prethodno opisanom obrascu onemogućava svaki pristup tumačenju uzroka bombardovanja Srbije od strane NATO-a koji bi u središte odgovornosti za ovaj događaj postavio višegodišnju delatnost vlastite političke i duhovne “elite”.
Na osnovu prethodno navedenih događaja može se konstatovati da je Vučićev režim nakon perioda navodnog evropejstva i laganog otklona od nacionalizma, ušao u fazu punog oživljavanja miloševićevske estetike i retorike. Teško je, stoga, poverovati da se odatle može racionalno raspetljati kosovski problem. Posebno imajući u vidu da je Srpska lista nakon incidenata sa Đurićem istupila iz Vlade Kosova i najavila samostalno formiranje Zajednice srpskih opština. Uz sve to, znatan deo parlamentarne opozicije u Srbiji je u skupštinskim reakcijama na incident reagovao zalažući se za zauzimanje još tvrđeg nacionalističkog stava, što je takođe neodoljivo podsetilo na period Miloševićeve vladavine. Međutim, to vreme je davno prošlo, bez obzira što dominantna ideologija i propaganda tog vremena i danas ispunjava gotovo čitav javni prostor. To se moglo videti i iz Vučićevog obraćanja posle pokaznih vežbi Vojske Srbije gde je, nakon rutinske ocene da smo “krivi zato što smo Srbi”, najavio da će se pregovori sa kosovskim Albancima nastaviti, iako ni sam ne zna kako. Najbolji opis srpske strategije u pristupu ovom pitanju dao je sam Vučić u istom obraćanju izjavivši: “ja više ništa ne razumem”.